Người đi đến phía khe nước, xem xét một hồi, ngoảnh lại thấy chúng tôi, Người bảo:
- Chú nào vào lấy cho mượn mấy cái cuốc, ta sửa sang lại chỗ lấy nước ăn.
Nguyên chúng tôi sơ suất không chú ý đến việc giữ gìn vệ sinh, chỗ nước ăn của người và chỗ tắm của trâu bò lẫn lộn. Chúng tôi cùng Người bắt tay vào việc dọn dẹp, sửa sang. Xong rồi, Người gọi mấy người cùng khiêng một cái thuyền đập lúa (cái ''loỏng'') ra chỗ khe nước, xắn tay áo cọ rửa sạch sẽ rồi vào đánh thức đám trẻ con dậy, bảo chúng xếp hàng tiến ra khe nước. Người cởi quần áo cho các cháu bé và lần lượt tắm rửa kỳ cọ cho từng đứa. Chúng vừa tắm vừa nô, bắn cả nước vào mặt Người. Bàn tay đã từng phải mang nặng xiềng xích suốt mười mấy tháng trời, hôm nay mới lại được sờ vào làn da mịn màng của trẻ nhỏ. Người về đây như về lại gia đình, gặp gỡ con cháu, không nề hà bất cứ việc gì. Thấy mấy cháu mặc quần áo bẩn và rách, Người lộ vẻ không vui:
- Mấy cháu này con cô chú nào đây nhỉ? Lấy áo sạch thay cho trẻ, còn mấy bộ quần áo này đem giặt rồi khâu lại cho khỏi rách.
Trong số các cháu nhỏ được Người tắm cho hôm ấy, có cháu Thần
(1) bị chốc đầu, tóc dính chặt vào với nhau. Tắm gội cho cháu xong, Người còn làm thuốc rịt cho. Thuốc xót, cháu kêu ầm lên, Người nhẹ nhàng dỗ dành:
- Không sao, chỉ một lát sẽ hết xót thôi cháu ạ!
Rồi Người quay sang nói với đám thanh niên chúng tôi đứng quanh đấy, giọng ôn tồn, thư thả, đượm vẻ xót xa:
- Các cô, các chú vợ chồng còn trẻ chẳng biết giữ gìn sạch sẽ cho con cái. Bệnh này là ngứa ngáy lắm đấy, thật khổ cháu tôi.
Chúng tôi nín lặng, chịu lỗi. Người vui vẻ rẽ đám đông bước lên nhà, ngồi vào giường uống nước hút thuốc và giở sách ra xem. Bà cố tôi cứ xuýt xoa thán phục mãi:
- Ông già này thương người quá. Chả biết vợ con ông ở đâu? Trong nhà mà có một người già như thế này thì thật là có phúc.
Rồi bà cố bảo bố tôi bưng một bát cháo có đánh trứng lại mời Người ăn. Người hỏi bố tôi:
- ở đây một ngày ăn mấy bữa hở cụ?
- Dạ, một ngày ăn ba bữa, bữa sáng thì ăn cháo.
- Thế ai cũng được ăn cháo đánh với trứng à?
Chúng tôi phải thú thực vì Người đi đường mệt nên mới làm mời Người thôi.
Người không bằng lòng, bảo chúng tôi:
- Các đồng chí làm cách mạng, tôi cũng làm cách mạng, tại sao tôi lại được đặc biệt hơn các đồng chí. Cách mạng gian khổ phải cùng nhau chịu đựng, dân ăn sao tôi ăn vậy.
Và Người đứng dậy bưng bát cháo đánh trứng gà vào mời bà cố tôi ăn:
- Đây mới là người cần được đặc biệt bồi dưỡng. Bà cố đã sống gần trăm tuổi rồi, khổ cực vất vả đã nhiều, cần ăn ngon để sống với con cháu đến ngày nước nhà độc lập, vui hưởng thái bình.
Khi rời Khum Đắc, Người bảo nữ đồng chí về cùng với Người tên là Lạc ở lại để dạy trẻ học và làm công tác vận động vệ sinh ăn ở. Người hẹn sẽ trở về ăn Tết với chúng tôi. Lần ấy Người lại đi Trung Quốc. Tết ấy, chúng tôi cứ chờ ngóng Người mãi. Nhật đảo chính Pháp tháng 3 thì tháng 5 Người về, lại ở Khuổi Nậm rồi sau đó đi Tân Trào. Từ ngày Người về xuôi, tôi ít dịp được gặp Người hơn; nhưng lần nào được gặp, Người cũng hỏi han, dặn bảo, hỏi tình hình công tác từng người, không quên một ai.
